Wandeling Amsterdam Noord
11 juni 2018
Honderden keren ben ik er in de bus langs gekomen: op weg van mijn studentenflat in Amsterdam Noord naar het centrum en terug. Nooit ben ik in die jaren uitgestapt in de wijk die ingeklemd ligt tussen de Meeuwenlaan en het IJtunneltrace: de Vogelbuurt. En nu komt de kans kennis te maken met deze bijzondere wijk, omdat ons bestuurslid Lenie de Fijter er een wandeling onder leiding van een gids heeft georganiseerd.
Wederom op een stralende dag (vrijwel ieder uitstapje van Novavita gaat gepaard met mooi weer) start onze wandeling om 13.30 uur vanuit het museum Amsterdam Noord. Met een flinke groep van rond de 20 personen steken we de Meeuwenlaan over en arriveren we in de Vogelbuurt. De naam zegt het al: alle straten van deze wijk dragen vogelnamen en vaak zijn de straatnaambordjes opgefleurd met de bijpassende vogelafbeelding.
De vogelbuurt is gebouwd in het 2e decenium van de vorige eeuw. De inwonersaantal van de stad Amsterdam was aan het eind van de 19e eeuw door de industriële revolutie drastisch toegenomen: van 260.000 in 1870 tot 510.000 in 1900. De huisvesting van de arbeiders was werkelijk dramatisch. Er moest wat gebeuren om de huisvesting te verbeteren. In Den Haag werd de woningwet (1901) aan genomen en in Amsterdam kon men met die wet in de hand wat gaan doen. Grote gangmaker hierin was wethouder Wibaut. Amsterdam waagde toen de “sprong over het IJ”. De arbeiderswoningen moesten aan de noordzijde van de stad komen, daar waar ook de zware industrie gevestigd was.
Vanuit Engeland kwam het concept overwaaien om zogenaamde tuindorpen te ontwikkelen. Overzichtelijke wijken in de vorm van dorpen, met nauwe straatjes en pleinen, winkeltjes een school en veel groen. Uniek was wel dat de woningen tuintjes kregen. De Vogelwijk is tussen 1910 en 1923 gebouwd. Katholieke, Sociaal-democratische en Communistische woningbouwverenigingen bouwden hier hun woningen. 
Aan de bouw werkten een groot aantal bekende architecten (bv. Berlage) –vaak vanuit idealistische motieven- mee . Een groot gedeelte van de buurt is gedurende de 1e Wereldoorlog gebouwd en dat is nog op diverse plaatsen in gevelstenen terug te vinden.
Mooi is de gevelsteen waarop de Franse haan strijdbaar staat tegenover de Duitse adelaar; ook in gedichten op de gevelstenen komt de strijd tot leven.
De Vogelbuurt heeft een Monumentenstatus en daardoor kregen de woningbouwverenigingen subsidies om de wijk volledig te restaureren.Nog steeds wonen er vele sociaal zwakkeren in de wijk. Door het televisieprogramma “Schulden” heeft heel Nederland deze wijk leren kennen. Iedereen kent wel de man met de lange haren die een dierenwinkeltje runt. We zijn hem tijdens onze wandeling tegengekomen, toen hij voor zijn winkeltje in het zonnetje zat. Omdat de huren laag zijn, zijn het voor de woningbouwverenigingen onrendabele projecten en zijn ze gedwongen een deel van de woningen op de vrije woningmarkt te verkopen. Ook hier rijzen de prijzen de pan uit en er woont nu ook een heel ander publiek in delen van de wijk.
We gaan terug naar het museum dat aan de rand van een ander tuindorp ligt: Vogeldorp. Hier verschenen in 1918 313 noodhuizen om de ergste woningnood in de stad te verlichten. Deze noodwoningen zijn gebouwd voor 15 jaar en daarna moesten de bewoners onderdak hebben gevonden in de Vogelbuurt. Dat is echter nooit gebeurd en hoewel verschillende gemeentebesturen de afgelopen jaren plannen hebben gehad om deze wijk af te breken, is daar door fel verzet van de bewoners nooit iets van gekomen. Sterker nog: de buurt heeft nu een beschermde status; door de architectonische waarde en de plaats die het inneemt in de geschiedenis van de woningbouw is het Vogeldorp bestempeld als een “monument van nationaal belang” . Het dorp is prachtig gerestaureerd en vrijwel volledig in tact. De dorpswinkel, het badhuis (nu het museum Amsterdam Noord), de brandweerkazerne, het is er allemaal nog. De woningen zijn klein (50 en 80 m2), maar de wijk is ruim opgezet, met veel groen en pleintjes. Ook hier verkoopt de woningbouwvereniging huisjes en ze zijn bijzonder in trek. Er staat een huisje te koop van 50 m2 voor 230.000 Euro. Gegarandeerd dat het inmiddels verkocht is.
Rond 15.30 uur zijn we weer terug in het museum. We kunnen daar wat drinken en rondkijken (ter gelegenheid van de opening van de Noord-Zuidlijn is er een tentoonstelling over de Blauwe Tram (Amsterdam-Purmerend-Volendam-Edam).
We hebben weer een geweldige middag achter de rug. We hebben veel geleerd over de sociale woningbouw; een problematiek die niet alleen honderd jaar geleden speelde, maar ook nu weer volop actueel is. Waar immers blijven de sociaal zwakkeren uit deze buurten nu hun woningen tegen enorme bedragen verkocht worden? Een taak voor het nieuwe stadsbestuur onder leiding van de nieuwe burgemeester, Femke Halsema, die uitgerekend vanmiddag geïnstalleerd is.
Lenie bedankt voor de leerzame en gezellige middag.
Huub Oostendorp