2023

Op een stralende dag, donderdag 23 maart, togen vijftien leden van Novavita naar de Haarlemmermeer om eens te horen te krijgen hoe dat nou zat met die inpoldering ooit. De rubberlaarzen mochten thuisgelaten worden. In het naastgelegen Theehuis stond eerst een kopje koffie klaar, met appelpunt en slagroom, waarna wij ons naar het Museum Cruquius begaven om door een uitstekende gids door de historie geloodst te worden. Buiten het gemaal werd ons uitgelegd waarom het noodzakelijk was dat de Haarlemmermeer drooggemalen werd.

Dat de belangen van de vissers en de inwoners van Leiden, Haarlem en Amsterdam verschillend waren is blijkbaar iets van alle tijden. En dat leverde bestuurlijke strijd op. Uiteindelijk was het koning Willem 1 die, na kennis opgedaan te hebben in het moderne industriële Engeland, de knoop doorhakte. De Haarlemmermeer moest worden drooggemalen met moderne pompen aangedreven door stoom uit grote kolengestookte ketels.

De heren Leeghwater, Lijnden en Cruquius (onder ons: hij heette eigenlijk gewoon Kruik) hebben hun namen aan de gemalen rondom het enorme water Haarlemmermeer gegeven – en de begrippen Waterwolf en Hellegat hebben voor ons nu ook geen geheimen meer.

De technici onder het gezelschap hebben hun hart op kunnen halen bij de ook voor leken duidelijke uitleg over zuigers, opvoerwerktuigen en verschillende soorten stoommachines, maar het hoogtepunt was natuurlijk het in werking stellen van de ”armen”: het werkt allemaal.

Een aantal leden besloot de ochtend met een prima lunch in het Theehuis, met allemaal de gedachte: hier komen we zéker nog een keer terug.

@H

Scheef Tsaar Peter Huisje en aangeplakte gevels.

We zijn in Zaandam en het regent. Ton Beemster houdt voor het Zaanse Station zijn inleidende praatje over hoe verkeerd de stad ooit opgezet werd. Het was een stad zonder hart, wel mooi aan de rivier en met de molens van de Zaanse Schans. Maar toch. Peter de Grote en Claude Monet hadden er gewoond. De grote en nog jonge Peter acht dagen in een houten huisje van de smid en Monet vier maanden om het Hollandse licht en huisjes aan de Zaan te schilderen. We zouden het allemaal gaan zien. En als kers op de taart lunch en nieuwe cultuur op Het Hem. Maar eerst het imposante centrum met het nieuwe Stadhuis direct aan het station en het torenhoge Intel Hotel, waar Zaanse gevels in Zaanse kleuren tegenaan zijn bevestigd. Bijzonder ontwerp van de Nederlandse  architect Wilfried van Winden.

Daarna begint de stadswandeling langs de Gedempte Gracht, een winkelstraat die inmiddels weer is uitgegraven en samen met de nieuwbouw een mooi stadshart is. Aan de gracht staan nog oude panden zoals een enkele kroeg, een viswinkel en een synagoge die nu telefoonwinkel is. Je vindt er bekende winkels zoals Hema, C&A en Blokker. Vooral erg leuk zijn de muziektent over het water, speelsluisjes voor de kinderen en hangplekken voor iedereen.

We wandelen langs het Tsaar Peter monument uit 1909 en gaan over de blauw geglazuurde voetstappen van de tsaar naar het originele huisje waar Peter verbleef om de scheepsbouw te leren. In het eromheen gebouwde stenen museum vertelt de museumdirecteur met een mooi Russisch accent het Zaans-Amsterdamse verhaal over de boomlange, hardvochtige en leergierige Rus. Ze plaatst hem in zijn Nederlandse tijd, in 1697 en vertelt dat het eenvoudige houten huisje, zoals er toen vele waren, gemaakt is van hout van scheepswrakken. Werkelijk alles is scheef aan het huisje. Alleen de vloer is recht. Vanwege het optische bedrog heb je er zeebenen nodig. De gids vatte het mooi samen: het is een Efteling-ervaring.

Excursie Zaandam Novavita 1

Dan volgen we de voetsporen van Monet, die hier was in 1871. Ton Beemster laat ons een aantal huizen en plekken zien die door Monet zijn geschilderd. Hij heeft afbeeldingen van onder andere het Groene en het Blauwe huis en van het atelier van de schilder. Staand op de plek die ook Monet voor zijn schilderwerk nam, leest Ton gedichten voor die passen bij de plekken. Zo mooi en goed gedaan. We moeten nog maar eens terugkomen voor het Atelier en het Zaans Museum om de Zaanse schilderijen van Monet te bekijken.

Vervolgens lopen we langs de waterkant naar Het Hem, het terrein van de voormalige wapenfabriek, waar sommige gebouwen in verval zijn en andere in staat van tijdelijkheid worden gebruikt door kunstenaars en designers ofwel opgeknapt zijn en omgebouwd tot brouwerij/restaurant. Maar voordat we het terrein gaan verkennen, strijken we neer in Lab-44 voor een lunch. Verzadigd en verkwikt beginnen we aan een rondwandeling over het terrein. We luisteren naar verhalen van Ton en van een oud-collega uit de tijd dat hij in de wapenfabriek werkte. Vroeger was geheimhouding verplicht, maar nu mogen de wapenfabricage en de bedrijfscultuur wel benoemd worden. De winkel met designspullen en het museum bezoeken we niet omwille van de tijd. Wat Het Hem betreft, is het zeker de moeite waard nog eens terug te komen. Het Hem presenteert namelijk gedurende het hele jaar kunstprogramma’s. Het terrein leeft.

Gelukkig is het tijdens de terugweg droog. Na nog een kleine stop bij de Den Uyl-brug met een sculptuur van Jan Wolkers bedanken we Ton voor de goed verzorgde dag en de boeiende blik op Zaandam.

Ria Waal-Klandermans