Bezoek De Bazel Amsterdam
6 juni 2017
In de Vijzelstraat in Amsterdam staat dit monumentale gebouw en de Amsterdammer heeft het de bijnaam “de Spekkoek”gegeven. Officieel staat het echter te boek als “de Bazel”, vernoemd naar architect Karel de Bazel (1868-1923), die het gebouw als nieuw hoofdkantoor voor de Nederlandse Handelsmaatschappij ontworpen heeft.
De NHM, opgericht op initiatief van koning Willem 1 in 1824, is oorspronkelijk een in- en exportbedrijf voor de handel op Zuid-Amerika, de Levant en vooral op Nederlands Oost-Indië.
Vooral met de invoering van het Cultuurstelsel in de voormalige kolonie (de inlandse boeren worden verplicht –als een soort belasting in natura- op 20% van hun land producten voor de NHM te verbouwen) komt het bedrijf tot grote bloei. Door de export van katoenen stoffen via de NHM ontstaat zelfs de eerste industriële bedrijfstak in Nederland (Twente, Tilburg en Helmond). De misstanden, veroorzaakt door de NHM, in Nederlands Oost-Indië zijn het thema van het beroemde boek van Multatuli, de Max Havelaar. De ondertitel van het boek luidt namelijk niet voor niets: “of de koffieveilingen der Nederlandsche Handelsmaatschappij”.
Het bedrijf is oorspronkelijk gevestigd in een statig pand in de “Gouden Bocht” op de Herengracht, maar in 1926 wordt het gebouw aan de Vijzelstraat betrokken. Architect De Bazel heeft het gebouw als een totaal kunstwerk ontworpen, niet alleen de buitenzijde, maar ook de binnenzijde en grote delen van het interieur zijn van zijn hand. Omdat de NHM in de jaren 20 van de vorige eeuw al van karakter verandert en van handelsmaatschappij steeds meer transformeert naar een handelsbank, is het gebouw ook als bankgebouw, met plaats voor 600 werknemers, ontworpen. Het heeft ook de uitstraling van een solide gebouw, precies als een bank behoort te zijn.
In 1964 fuseert de NHM met de Twentse bank en onstaat de Algemene Bank Nederland (ABN), die op haar beurt in 1990 samengaat met de AMRO bank. Het gebouw De Bazel is dan het hoofdkantoor van de ABN AMRO bank. In 1999 vertrekt de bank naar de Zuidas in Amsterdam en de Gemeente Amsterdam wordt tegen een symbolisch bedrag eigenaar van het enorme pand aan de Vijzelstraat. Na een grondige restauratie huisvest de gemeente er diverse diensten, waarvan het stadsarchief de belangrijkste is.
Met een groep van twintig leden van Novavita hebben we o.l.v. een deskundige gids het gebouw bezocht. Gelukkig is er veel uit het begin van de vorige eeuw bewaard gebleven. Ook heeft men bij de restauratie weer zoveel mogelijk alles in oude staat teruggebracht. We bekijken de enorm hoge glas in loodramen, de prachtige mozaïekvloeren, de monumentale trappenhuizen, de vergaderzalen en directeurskamer.
Ik voel me daar wel op mijn plaats. Wie mij kent, weet dat ik het postuur heb van een bankdirecteur, zoals we dat kennen van oude cartoons. Hijs me in een driedelig kostuum, horlogeketting over de strakgespannen buik, een sigaar in mijn mond en ik ben er klaar voor. Ik zie me al zitten in de directeurskamer met de donkerbruine mahoniehouten lambrisering en diep donkergroene opgespannen wandbekleding. De rest van personeel moet het al naar gelang van de rang doen met steeds lichter gekleurd bruin hout of lichter groene wand- bekleding. Maar alle gekheid op een stokje: het gebouw laat het verschil in standen duidelijk zien: aparte directeurslift, aparte directeurstoileten, apart directeurentrappenhuis en zelfs een tunnel zodat de directeur droog van de garage naar zijn kantoor kon lopen (de zgn. “poentunnel”). Het toppunt is wel de glazen tussenvloer, in het verleden tussen de 3e en 4e verdieping, in de twee lichthoven. Deze w
as voorzien van matglas, zodat het personeel niet van bovenaf op de directieverdieping (3e verdieping) kan kijken. Zou dat de reden zijn dat veel kamers van directeuren tegenwoordig op de hoogste verdieping te vinden zijn?
De vergaderzaal op deze foto is overigens zeer bijzonder. De inrichting, wandbekleding, deuren, lamp e.d. passen totaal niet bij de zakelijkheid van de rest van het gebouw. Maar de toenmalige directie wil dat de vergaderzaal van het oude pand overgebracht wordt. Architect De Bazel heeft in dit stukje van het gebouw zelfs de plafondhoogte moeten aanpassen.
Tenslotte dalen we af naar de kelder van het gebouw. Hier is de enorme kluis gebouwd. Daarbinnen zijn zelfs kluizen ter grootte van een kleine kamer voor particulieren, naast natuurlijk de postvakkluisjes die we allemaal wel kennen. In deze enorme kluis is de schatkamer van het Amsterdams Archief te vinden. Dit gedeelte van het gebouw is vrij toegankelijk; dus als je eens in de buurt bent, schroom dan niet deze imposante kluis te bezoeken. Je vindt er wisselende tentoonstellingen, maar ook documenten, tekeningen en bescheiden uit de bewogen geschiedenis van de stad. Eigenlijk een verplicht nummer voor iedereen die van geschiedenis houdt.
Hier eindigt ook –na anderhalf uur- de rondleiding. Ik heb nog wat rondgekeken, de winkel op de begane grond bezocht, wat folders over de werelderfgoederen die Nederland rijk is, meegenomen. Buiten heb ik een blik geworpen op het beeldhouwwek van Mendes da Costa en toen in straf tempo- tussen de buien door- naar het Centraal Station voor de terugreis naar huis.
Lenie de Fijter, bedankt voor de organisatie. Het is weer een leuke, leerzame en plezierige middag geweest.
Huub Oostendorp