Rondleiding Lorentz Lab
Teyler Museum
19 oktober 2017
Het was Gerrit Barreveld die bij zichzelf dacht: dat is een leuk uitstapje voor de leden van Novavita. En dat had hij goed bekeken, want een kleine vijftig leden schreven op deze rondleiding in. Gerrit moest al die belangstellenden indelen in maar liefst vier groepen, die op verschillende tijdstippen en data het Teyler Museum bezochten. Ik zelf was van de partij op donderdag 19 oktober.
Wat een verrassing; het museum noemt het een theatrale rondleiding, maar ik had geen flauw vermoeden wat ik me daar bij moest voorstellen. Het werd iets wat ik nog niet eerder had meegemaakt. Twee acteurs leidden ons naar een gedeelte van het museum, waar je normaal gesproken niet mag komen. Daar bevonden zich de werkkamer en het laboratorium van de beroemde Haarlemse natuurkundige Lorentz. 
Op uiterst amusante wijze –in een soort samenspraak- leidden deze acteurs ons door het leven van Hendrik Lorentz (1853-1928), zijn jeugd (op 10 jarige leeftijd kocht hij voor zichzelf een logaritmetabel), zijn studie wis- en natuurkunde en astronomie(met zijn proefschrift Over de theorie der terugkaatsing en breking van het licht promoveerde hij cuma sum laude), zijn benoeming op 24 jarige leeftijd tot professor in de theoretische natuurkunde op de universiteit van Leiden, zijn verliefdheid op en huwelijk met Aletta Kaiser.
Uiteraard kwam niet alleen zijn privé leven aan bod. De acteurs gingen ook in op zijn enorme wetenschappelijke betekenis. Middels proefjes probeerden ze ons met zijn belangrijkste (theoretisch uitgedachte) ontdekkingen kennis te laten maken.
Lorentz deed vooral theoretisch onderzoek naar de elektromagnetische eigenschappen van materie: zijn elektronentheorie. Het Zeeman-effect, dat hem in 1902 de Nobelprijs voor Natuurkunde opleverde, de Lorentzcontractie, waarmee hij de theoretische basis legde voor de relativiteitstheorie van Einstein, en nog vele andere ontdekkingen die hem wereldwijde faam opleverden. Marie Curie, Max Planck en Albert Einstein behoorden tot zijn vriendenkring. Hij werd zelfs voorzitter van de befaamde Solvayconferenties.
Na de watersnoodramp van 1906 besloot de Nederlandse regering de Afsluitdijk aan te leggen. Ze verzochten Lorentz om aan dit project mee te werken. Hij stelde de golfvergelijking op, waarmee de waterhoogtes- en daarmee de hoogte van de dijken- na afsluiting door de Afsluitdijk voorspeld konden worden. De sluizen bij Kornwernerzand in de Afsluitdijk dragen zijn naam: de Lorentzsluizen
.
Tot slot van de voorstelling en dat had niets meer met Lorentz te maken- werden we meegenomen naar een ruimte, waar een pronkstuk van het Teylermuseum staat: een replica van de grote elektriciseermachine. Deze machine werd in de 18 eeuw gemaakt en gold als dermate spectaculair dat tout le monde naar het Teylermuseum kwam om dit wonder te aanschouwen. Zelf Napoleon Bonaparte kwam op bezoek.
Natuurlijk werd de machine voor ons aangezwengeld en de opgewekte statische elektriciteit laat vonken tussen twee bollen overspringen.
Hiermee kwam een einde aan de rondleiding, die eigenlijk een voorstelling was. Amusant en toch leerzaam. En Haarlem ontrukt één van haar grootste zonen aan de vergetelheid en geeft hem een plaats in de geschiedenis die hem toekomt.
En voor hen, die niet op de uitnodiging van Gerrit Barreveld in konden gaan: ga deze voorstelling zelf meemaken. Het is beslist de moeite waard.
Huub Oostendorp